ارگ بم بهعنوان یکی از معروفترین جاذبههای استان کرمان، در جنوب شرقی حاشیه کویر لوت و نزدیک شهر بم قرار گرفته است. این سازه خشتی کمنظیر که در فهرست میراث جهانی یونسکو و آثار ملی ایران ثبت شده است، معماری جذابی دارد و نمونهای دیدنی از ساختار دفاعی در ایران را به نمایش میگذارد؛ بهخصوص که در طول تاریخ همچون حصاری مستحکم از مناطق شرقی ایران محافظت کرده است. این سازه تا قبل از زلزله سال ۱۳۸۲ بم، بزرگترین سازه خشتی دنیا به حساب میآمد.
بنای تاریخی ارگ که در شهرستان بم واقع شده است، تا یک قرن پیش همچنان مسکونی بود؛ هرچند متاسفانه در اثر زلزله مهیب پنجم دی ۱۳۸۲ به ویرانهای تبدیل شد و تلاشهای مستمر مسئولان مانع از خروج این مجموعه از فهرست یونسکو شد و پس از زلزله کار مرمت و اجرای مجدد بعضی بخشها در دستور کار قرار گرفت. این بزرگترین بنای خشتی دنیا توانست از ویرانیهای زلزله مهیب سر بلند کند و دوباره شاهد رفتوآمد گردشگران در کوچهپسکوچههایش باشد؛ بهطوری که در حال حاضر از پربازدیدترین جاهای دیدنی بم است و به روزهای اوج گردشگریاش برگشته است. ارگ بم حضور پررنگی در تاریخ ایران زمین داشته است و امروز همچون نگینی درخشان در استان پهناور و تاریخی کرمان میدرخشد. برای آشنایی بیشتر با ارگ بم با ما همراه شوید.
دژ یا قلعه بزرگ بم دارای ارگی است که در قلب دژ و مرتفعترین بخش آن قرار دارد؛ این طور به نظر میرسد که بهدلیل ابهت این ارگ، کل بنای دژ را ارگ میخواندند. جالب است بدانید که ارگ بم در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و امکان ارتباط ایران با آسیای مرکزی از شرق، خلیج فارس از جنوب و مصر از غرب را فراهم میکرد. این قلعه که از جاهای دیدنی بم به حساب میآید، تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد پررونق بود؛ هرچند بنابر دلایل نامشخصی متروکه میشود.
عکاس: هادی نیکخواه
ارگ بم، شهری باستانی با مجموعهای از ساختمانهای بلند است و شامل دو بخش رعیتنشین و حکومتی میشود که هر یک سازهها و کارکرد خاص خود را داشتهاند. در واقع، بخش علیای ارگ بهعنوان مرکز فرماندهی سیاسی و نظامی و حکومتنشین کاربرد داشته است. این ارگ وسعتی حدود ۱۸ هزار مترمربع دارد و دیوارهایی با ارتفاع ۶ تا هفت متر آن را احاطه کردهاند. این دیوارهای تودرتو که تا مرکز ارگ ادامه دارند، بخشهای مختلف ارگ را از هم جدا کردهاند.
ارگ تاریخی بم قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال دارد و نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ ایران داشته و بارها مانع از گزند متجاوزان به ایران شده است. گواه این موضوع را میتوان در داستانهای خیرهکننده از زمان تجاوز آقامحمد خان قاجار و کشته شدن لطفعلی خان مشاهده کرد. هرچند ارگ بم نتوانست در برابر زلزله هولناک سال ۱۳۸۲ مقاومت کند و بهشدت تخریب شد و به همین دلیل از آن زمان به بعد کار مرمت روی اثر تاریخی ارگ ادامه داشته است.
عکاس: Roozbeh Shivayi
ویژگیهای منحصربهفرد ارگ بم باعث شد تا در یک فروردین ۱۳۴۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شود و در نهایت در سال ۲۰۰۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گیرد.
بامداد پنج دی ۱۳۸۲ زلزلهای به بزرگی ۶٫۶ ریشتر بم را لرزاند و علاوه بر خسارات جانی و مالی فراوان به شهر، باعث تخریب حدود ۸۰ درصد از ارگ بم شد. آسیب گسترده به ارگ تا حدی بود که یونسکو آن را در فهرست میراث در خطر جای داد؛ هرچند بازسازیها و مرمتها از پس از زلزله بم تا سال ۱۳۹۲ باعث شد، کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو اصلاحات در نگهداری و مدیریت ارگ و محوطه اطراف آن را موردقبول بداند و آن را از فهرست میراث در معرض خطر خارج کند.
عکاس: Roozbeh Shivayi
پس از زلزله، سازمان جهانی یونسکو و برخی از کشورهای عضو آن کمکهای مالی و فنی درخور توجهی را به بازسازی ارگ اختصاص دادند که از آن جمله میتوان به ژاپن، فرانسه و ایتالیا اشاره کرد. ژاپن علاوه بر ارسال ۱٫۳ میلیون دلار برای بازسازی آن، با تهیه تجهیزات و طرح سهبعدی ارگ، این پروژه را پشتیبانی کرد. وزارت میراث و فعالیتهای فرهنگی ایتالیا نیز با بودجه حدودا ۵۰۰ هزار یورویی در استحکامبخشی و مرمت یکی از برجهای ارگ مشارکت داشت. کمکهای فرانسه و بانک جهانی نیز تاثیر بسزایی در امر بازسازی ارگ داشت تا اینکه در نتیجه این تلاشها، ارگ بم از فهرست آثار در خطر یونسکو بیرون آمد.
عکاس: Roozbeh Shivayi
ستاد نجات بخشی میراث فرهنگی بم پس از زلزله سال ۱۳۸۲ شکل گرفت و عملیات آواربرداری ارگ از سال ۱۳۸۳ کلید خورد که حدود هفت سال به طول انجامید. در این مدت کار مطالعه و مستندسازی نیز در دستور کار بود. اقدامات مرمتی ارگ از سال ۱۳۸۵ آغاز شد؛ هرچند بازسازی ارگ بم از سال ۱۳۸۸ به بعد با جدیت بیشتری ادامه یافت.
به گفته مسئولان، زلزله بخشی از تاریخ ارگ بم به شمار میرود و از آنجا که قرار نیست این ارگ به وضعیت پیشین قبل از زلزله برگردد، برخی نقاط آن به همان شکل پس از زلزله نگهداری میشوند.
بازسازی ارگ بم به شکلی بوده است که در صورت وقوع یک زلزله دیگر، از ویرانی گسترده آن جلوگیری به عمل آید و خسارتها به حداقل برسد. جالب است بدانید که ۹۹ درصد عملیات مرمت ارگ با همت نیروهای بومی انجام شده است و در حال حاضر بخشهای اصلی ایمنسازی شدهاند تا گردشگران امکان بازدید از آن را داشته باشند.